Το άρθρο του Νίκου Κονδυλάτου στην εφημερίδα: Αντίλαλοι απ’ τους Σκάρους

Παραδοσιακοί οι οικισμοί μας Αλέξανδρος και Κολυβάτα

Στις 29-09-2020 δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως το Προεδρικό Διάταγμα με το οποίο κηρύσσονται ως παραδοσιακοί οι δύο οικισμοί μας Αλέξανδρος και Κολυβάτα.

Ένας αγώνας της τοπικής κοινωνίας που κράτησε 19 ολόκληρα χρόνια, οδήγησε σε αυτό το σπουδαίο πολιτιστικό γεγονός, το σπουδαιότερο, ίσως, των τελευταίων χρόνων, για τον τόπο μας αλλά και για ολόκληρη τη Λευκάδα. Δύο ορεινοί της οικισμοί διασώθηκαν και προστατεύονται ώστε να αποτελούν δείγματα του λαϊκού της πολιτισμού, της τοπικής αρχιτεκτονικής και παράδοσης, της ιστορίας και της ομορφιάς της. Δύο οικισμοί που δεν εντάσσονται στο γνωστό νεοελληνικό πρότυπο του μαζικού τουρισμού “ήλιος-θάλασσα, φραπές -ξαπλώστρα, γκαζόν-πισίνα” αλλά εξυπηρετούν τη ζωογόνο σχέση σεβασμού και εμπιστοσύνης μεταξύ τόπου-κατοίκου και απαντούν στην τουριστική πρόκληση με μία πρόταση  για ένα τουρισμό με πολιτισμική και περιβαλλοντική ταυτότητα.

Ο Οδυσσέας Ελύτης στην “αυτοπροσωπογραφία σε λόγο προφορικό” μας δίνει μία γεύση της αξίας  αυτού του είδους των μνημείων και της σοφίας του λαϊκού αρχιτέκτονα που τα δημιούργησε, όταν ο ίδιος ανακάλυψε τις Κυκλάδες: Εδώ δεν είχα να κάνω μόνον με τα φυσικά στοιχεία, ήτανε και τα κτίσματα που είχανε τα νησιά και οι κληρονομιές τους που σήκωναν, αρχαίες, βυζαντινές, νεοελληνικές. Μια κολόνα αρχαίου ναού, αλλού ένα μοναστήρι, ένα ξωκκλήσι, αλλού ένας περιστεριώνας. Άρχιζα να διακρίνω τη βαθύτερη συνέπεια και συνέχεια που αντιπροσωπεύανε όλα αυτά μέσα στην ελληνική διάρκεια, όπως την είπαμε αργότερα, όσο διαφορετικά κι αν έμοιαζαν μεταξύ τους. Θυμάμαι ότι τα χρόνια εκείνα, αν δεν κάνω λάθος το 1933,είχε έρθει στην Αθήνα ο Le Corbusier. Εγώ τότε είχα μία μανία με την αρχιτεκτονική και τον Le Corbusier τον θαύμαζα, γιατί πραγματικά ήταν ο πατέρας της μοντέρνας αρχιτεκτονικής .Όταν τον άκουσα λοιπόν να μιλά για τους λαϊκούς τεχνίτες, τους μαστόρους που κάνανε τα σπίτια στις Κυκλάδες, όταν τον άκουσα να μιλάει και να εξηγεί με ποιόν τρόπο είχανε βρεί λύσεις που ήταν και εξυπηρετικές για τον άνθρωπο και αισθητικά ωραίες, μου έκανε μεγάλη εντύπωση, αλλά και με ικανοποίησε, γιατί μου έλυσε μιαν αντίφαση μέσα μου: ότι μπορώ να θαυμάζω και της παράδοσης τα στοιχεία και τα μοντέρνα εξίσου.

Ας δώσουμε όμως τον λόγο και στον Le Corbusier: Άραγε ποια χρησιμότητα μπορεί να έχει για τους ανθρώπους της σύγχρονης εποχής η θεώρηση αυτής της ζωής του παρελθόντος που διαιωνίζεται στις σημερινές τοποθεσίες, στα χωριά, στα σπίτια και στα ελληνικά έθιμα; Μα, το να επιβεβαιώνει την ανθρώπινη κλίμακα [...]. Από τα ελληνικά χωριά και τα σπίτια τους, ο άνθρωπος παίρνει ένα μάθημα αρμονίας που τον εδραιώνει, αυτόν και τη σκέψη του, στη σοφία ή στην απορρύθμιση του. Εδώ η αρμονία. Εδώ η ανθρώπινη κλίμακα! Πρέπει να ξαναβρούμε τις ζωντανές συνθήκες των πράξεων μας και τότε θα τις εκφράσουν τα σπίτια και οι πόλεις μας. (Le Corbusier, Κείμενα για την Ελλάδα, φωτογραφίες και σχέδια, Άγρα 1992).

Ο καθένας βέβαια μπορεί να αντιληφθεί και να κρίνει αν εισακούστηκαν οι προτροπές του και αυτό μπορεί να το διαπιστώσει εύκολα ρίχνοντας απλώς ένα βλέμμα περιδιαβαίνοντας τις πόλεις και τους οικισμούς μας.  

Σε παλαιότερo φύλλο της εφημερίδας, στην επιφυλλίδα μου με τίτλο: ΑΚΡΑΙΟ ΦΥΛΑΚΙΟ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ, έγραφα μετά τον μεγάλο σεισμό του Νοεμβρίου του 2016, επιστρέφοντας από μία περιπλάνησή μου στα στενά του Αλέξανδρου, ότι θα έπρεπε να δοθεί η πρέπουσα σημασία στους οικισμούς αυτούς οι οποίοι συνιστούν ένα από τα σημαντικότερα (διασωζόμενα) δείγματα ανθρώπινης επέμβασης στο νησί (μη φυσικό στοιχείο) και ως εκ τούτου ανεξίτηλο μνημείο του Πολιτισμού του, καθώς αν συνεχισθεί η αδιαφορία και η παραμέληση τους, κινδυνεύουν να αλλοιωθούν και να απολέσουν το χαρακτήρα τους είτε από καταρρεύσεις κτισμάτων, είτε από άστοχες παρεμβάσεις με σκοπό την ευκολία, την επίδειξη η το κέρδος. Μάλιστα για να διεγείρω τις συνειδήσεις ανέφερα το παρακάτω απόσπασμα από το εξαιρετικό βιβλίο του Γιώργου Γραμματικάκη: «ένας αστρολάβος του Ουρανού και της Ζωής» το οποίο φυσικά παραμένει και σήμερα επίκαιρο: Από το ελληνικό μας πρόσωπο, αυτό που στην πραγματικότητα απέδρασε ή απουσιάζει είναι ο πολιτισμός. Ο πολιτισμός δεν ταυτίζεται με τα κονδύλια του αντίστοιχου Υπουργείου, ούτε με τις διακηρύξεις των δημοτικών αρχόντων, που σπάνια πραγματοποιούνται. Ο πολιτισμός είναι μία στάση απέναντι στη ζωή και στα θαύματα της, μια βαθύτερη ανάγκη της αισθητικής και του διπλανού μας. Είναι ένας κώδικας αξιών που απαλύνει την καθημερινότητα και ανιχνεύει το μέλλον. Εκεί που υπάρχει-η υπήρξε- πολιτισμός, οι εκφράσεις της τέχνης, η φύση και τα μνημεία συνομιλούν με τον άνθρωπο, είναι η προέκταση και η ανάσα του. Δεν έχουν τότε ανάγκη ειδικής προστασίας, και ούτε η ανθρώπινη ευημερία είναι αποκλειστική συνάρτηση των δεικτών της οικονομίας.

Έτσι ακριβώς αισθάνεται κανείς όταν, περιφερόμενος στα στενά του Αλέξανδρου, εισπνέει την αύρα αυτού του μαγευτικού οικισμού, αφημένου να αναπαύεται ήσυχα μέσα σε ένα βαθύ πέπλο ηρεμίας και γαλήνης. Ο πολιτισμός, όμως, της κατανάλωσης και τα πολιτισμικά πρότυπα που έχει επιβάλει έχουν καταφέρει να αποκλείσουν όλα αυτά τα ανθρώπινα και τα ουσιώδη μέσα σε ένα κέλυφος, το οποίο ούτε αυτή η βαθιά κρίση που περνάμε δεν μπόρεσε ούτε καν να ραγίσει. Καθώς λοιπόν όλα αυτά έπαψαν πια να συνομιλούν μαζί μας, έπαψαν να είναι η προέκταση μας και η ανάσα μας δε μπορούν πλέον να αφεθούν και να επιβιώσουν μόνα τους, έχουν την ανάγκη  ειδικής προστασίας.

Η πολιτεία έστω και με πολύ μεγάλη καθυστέρηση έκανε το καθήκον της. Άλλωστε σε όλες τις μελέτες που έχει εκπονήσει για τα μορφολογικά στοιχεία των οικισμών της Λευκάδας οι οικισμοί αυτοί είχαν κριθεί ως 100% παραδοσιακοί. Οι ευθύνες τώρα πέφτουν σε μας. Σε όλους τους συλλόγους του Αλέξανδρου και σε όλους τους Αλεξανδρίτες.  Ό, τι καταφέραμε μέχρι σήμερα, αποκλειστικά με τις δικές μας δυνάμεις, κόντρα στην κατισχύουσα τουριστική μονοτροπία, έχουμε καθήκον τώρα να το συνεχίσουμε με μεγαλύτερη διάθεση και περισσότερο ζήλο! Άλλωστε μας το ζητούν και οι επόμενες γενιές που θα νοιώθουν υπερήφανες για τα χωριά τους αλλά και για τους πατεράδες τους.

Ας κάνουμε όμως μία μικρή αναδρομή για να δούμε πώς φτάσαμε ως εδώ:

Στις 15 Μαϊου του 2001 υπεβλήθη στο Υπουργείο Χωροταξίας το υπ. αριθμ. 1/2001 πρακτικό του Τοπικού Συμβουλίου Αλεξάνδρου με το οποίο ζητείται ο χαρακτηρισμός ως παραδοσιακών των οικισμών μας. Στη συνέχεια υποβάλλεται κείμενο-υπόμνηση υπογεγραμμένο από 45 Αλεξανδρίτες και φίλους του Αλέξανδρου. Ακολουθούν έκτοτε δεκάδες έγγραφα και υπομνήσεις των  αιτούντων, ενώ πλην των τυπικών αποφάσεων των δημοτικών συμβουλίων που απαιτούνταν, όλα τα τεχνικά στοιχεία (σχέδια, φωτογραφίες, χάρτες κ.λ.π.) που ζητούσαν οι υπηρεσίες του ΥΠΕΧΩΔΕ εξασφαλίστηκαν ή διεκπεραιώθηκαν με ενέργειες και δαπάνες που έγιναν από τους αιτούντες και αργότερα από τον “Φηγός”, μετά το 2009 που ιδρύθηκε, ο οποίος ανέλαβε και το βάρος της συνέχισης αυτής της μακρόχρονης προσπάθειας. Δεν θα αναφέρω ονόματα-άλλοι βοήθησαν περισσότερο, άλλοι λιγότερο- καθώς δεν θα ήθελα να παραλείψω κάποιον, θα εξαιρέσω όμως την αγαπητή και σεβαστή μας Μάρω Φίλιππα-Αποστόλου, ακάματη εργάτρια και υπερασπίστρια του πολιτισμού και της παράδοσης της Λευκάδας, της οποία η συμβολή στην επεξεργασία και αποτύπωση των στοιχείων δόμησης και των μορφολογικών στοιχείων των οικισμών ήταν θεμελιώδης.

Μπροστά στην αμηχανία όλων των αιρετών εκπροσώπων μας, όλων των βαθμίδων αλλά και όλων των αυτοδιοικητικών παρατάξεων, καθώς κανείς δεν εξέδωσε ούτε μία ανακοίνωση, γεγονός πρωτόγνωρο ακόμα και για τα ελληνικά δεδομένα-ποτέ βέβαια δεν είναι αργά-, μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι καθώς υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που αισθάνονται και καταλαβαίνουν το μέγεθος της αξίας τέτοιων γεγονότων όπως το συγκεκριμένο, όπου δύο πανέμορφοι ορεινοί παραδοσιακοί οικισμοί μαζί με το ανόθευτο, παρθένο και μαγευτικό τοπίο που τους περιβάλλει, μέρος του οποίου είναι και ο ιερός τόπος των Σκάρων με τις εκκλησιές και τα μοναστήρια του (ο Άθως της Λευκάδας όπως έχει ονομαστεί), έτυχαν της προσοχής και της προστασίας που τους αξίζει και πήραν πανάξια τη θέση που τους αρμόζει στην ιστορία του νησιού μας.